Μητέρες αυτιστικών παιδιών

Για αρκετά χρόνια είχε ενοχοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό για την εμφάνιση του αυτισμού η μητέρα. Χρησιμοποιώντας τον όρο «ψυχρή μητέρα» έγινε αναφορά σε μητέρες που δεν ήταν συναισθηματικά διαθέσιμες κατά το πρώτο έτος στην ανατροφή του παιδιού, με αποτέλεσμα το παιδί να κλειστεί στον εαυτό του και να μην κατορθώσει να αναπτύξει ένα φυσιολογικό δεσμό με τη μητέρα του.

 

Στις οικογένειες με παιδιά που έχουν κάποια αναπτυξιακή διαταραχή, όπως ο αυτισμός, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερα αγχογόνες καταστάσεις που βιώνουν και η επίδραση αυτών στις οικογένειες. Σημαντικό ρόλο θεωρείται ότι παίζει η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στους γονείς και το παιδί και κυρίως στη σχέση της μητέρας με το παιδί, καθώς αυτή είναι το κεντρικό πρόσωπο που ασχολείται με την καθημερινή φροντίδα και ανάπτυξη του παιδιού (Ναζίρη, 1995).

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως η συμπεριφορά και η στάση της μητέρας αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα για την εμφάνιση αυτισμού. Αποτελεί απλώς έναν επιβαρυντικό παράγοντα η στάση των γονέων, καθώς το αυτιστικό παιδί έχει ανάγκη από αποδοχή, στήριξη και συναισθηματική ασφάλεια. Το γεγονός ότι δεν εκφράζει τα συναισθήματά του δεν σημαίνει πως δεν έχει ανάγκη από την εκδήλωση συναισθημάτων προς το ίδιο. Κι όσο κάποιες φορές μπορεί να αντιδρά ή να αγνοεί τα συναισθήματα των άλλων, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι σημαντικό να αναζητήσουμε τον κατάλληλο τρόπο για να του τα προσφέρουμε. Σίγουρα έχει ανάγκη από μια συναισθηματική σχέση με τους γονείς του. Χρειάζεται όμως περισσότερο χρόνο και υπομονή ώστε να τους εμπιστευτεί, δοκιμάζει πολύ τους ανθρώπους μέχρι να ανοιχτεί συναισθηματικά. 

Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στη μητέρα και το αυτιστικό παιδί  διαφοροποιείται από μια σχέση με ένα παιδί χωρίς αυτισμό, καθώς η σχέση αυτή επηρεάζεται από τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις του παιδιού. Το αυτιστικό παιδί  παρουσιάζει άμυνα απέναντι στα εξωτερικά ερεθίσματα, ενώ αποφεύγει και αγνοεί οτιδήποτε εισάγεται στο χώρο του ή στο περιβάλλον του όσον αφορά αντικείμενα ή και ανθρώπους.

Το αυτιστικό παιδί αναστατώνεται ιδιαίτερα με τα συναισθήματα που του προκαλούν τα πρόσωπα γύρω του, για αυτό και εμφανίζει δυσκολία στις σχέσεις, ξεκινώντας από τη σχέση με τη μητέρα. Επιπλέον, δυσκολεύεται να ενσωματώσει νέα ερεθίσματα στα σχήματα των αισθητηριακών του αναπαραστάσεων που διαθέτει. Αποφεύγει τα άτομα, καθώς σχετίζονται με τη συναισθηματική ζωή, την αλλαγή, τη διέγερση των αισθήσεων και των συναισθημάτων (Συνοδινού, 2001).

Το αυτιστικό παιδί αποστρέφεται το πρόσωπο της μητέρας και οτιδήποτε συνδέεται με τη μητρική φροντίδα, ενώ αργότερα αποφεύγει και κάθε επαφή και αλληλεπίδραση με ότι είναι ζωντανό.
Ο Andre Green στηριζόμενος στις εργασίες του Freud υποστήριξε ότι η συμπεριφορά αυτή του αυτιστικού παιδιού αφορά ένα είδος αντίληψης που δε συνδέεται με τη συνείδηση και αποτελεί ένα σχήμα της αρνητικής ψευδαίσθησης. Τα ερεθίσματα που δέχεται το παιδί μπορεί να είναι τραυματικά για το ίδιο. Το τραυματικό στοιχείο μπορεί να εκφραστεί με συσπάσεις του σώματος ή αποφυγή του βλέμματος, ενώ υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στην ενόρμηση και τον τραυματισμό που βιώνει το παιδί. Ακόμη, στο αυτιστικό παιδί η ενόρμηση δε βρίσκει το αντικείμενό της και αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση επώδυνης έλλειψης (Συνοδινού, 2001).   

Η μη αναγνώριση του άλλου και συγκεκριμένα η μη αναγνώριση της μητέρας αποτελεί ένα τρόπο άμυνας για τη μη αναγνώρισή του εκ μέρους της μητέρας. Επιπλέον, η μη αναγνώριση του άλλου αποτελεί μια απόπειρα ταύτισης με μια μητέρα που δεν την αναγνωρίζει. «Μια μητέρα που δεν αντικατοπτρίζει το παιδί της, ένα παιδί που δεν αντικατοπτρίζει τη μητέρα του, ένα σβησμένος καθρέφτης μέσα σε έναν άλλο σβησμένο καθρέφτη, στο εσωτερικό ενός άλλου σβησμένου καθρέφτη…» (Συνοδινού, 2001, σ. 18). Αυτός ο τρόπος πρόσληψης και αντίληψης της μητέρας από το παιδί δεν βοηθάει στην ανάπτυξη μιας υγιούς σχέσης. Η συμπεριφορά και οι αντιδράσεις του αυτιστικού παιδιού, αυτή η διαρκής άμυνα που το χαρακτηρίζει εμποδίζει το πλησίασμα με τη μητέρα, τη συναισθηματική αλληλεπίδραση. Το αυτιστικό παιδί αμύνεται απέναντι σε οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί επικίνδυνο για την ψυχική του οικονομία. Αποφεύγοντας την άλλη ζωντανή ύπαρξη, το αυτιστικό παιδί αποφεύγει κάθε ζωντανό στοιχείο που υπάρχει μέσα του, ενώ η αμυντική αυτιστική στάση αποτελεί ένδειξη της αντεπένδυσης απέναντι στη σωματοψυχική εγγραφή της επαφής με τη μητέρα (Συνοδινού, 2001).

Επιπλέον, στη συμβίωση της μητέρας με το αυτιστικό παιδί υπάρχει μια αμοιβαία αδιαφορία. Η μητέρα απομακρύνεται συναισθηματικά από το παιδί, ενώ το παιδί απομακρύνεται συναισθηματικά από τη μητέρα. Αυτή η απομάκρυνση αποτελεί μια άμυνα σε μια μεγάλη αμοιβαία επένδυση που εάν γινόταν στην πραγματικότητα θα τους έπνιγε. Σε αυτή τη σχέση και οι δύο φαίνεται πως είναι μακριά ο ένας από τον άλλο, τόσο στο χώρο όσο και στην επικοινωνία (Συνοδινού, 2001).

Το αυτιστικό παιδί νιώθει τρόμο για πράξεις και δραστηριότητες που απαιτούν τη συναισθηματική εμπλοκή καθώς και για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Δεν μπορεί να αναπτύξει ένα υγιή δεσμό με τη μητέρα, καθώς αποφεύγει εξωτερικά ερεθίσματα, αποστρέφεται πρόσωπα και αποφεύγει την επαφή και την αλληλεπίδραση. Το αυτιστικό παιδί είναι συναισθηματικά απόν και μη διαθέσιμο. Αυτό όμως δεν θα πρέπει να αποθαρρύνει τη ζεστασιά, την τρυφερότητα και τη θερμότητα από την πλευρά της μητέρας. Το αυτιστικό παιδί έχει ανάγκη από μια συναισθηματικά διαθέσιμη και παρούσα μητέρα κι ας μην μπορεί να διαχειριστεί αυτά που νιώθει. Ένα είναι σίγουρο: ΝΙΩΘΕΙ…

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc       http://papadopsixologos.blogspot.gr

Βιβλιογραφία

Ναζίρη, Δ. (1995). Πατέρας και παιδί με ειδικές ανάγκες. Στο Μ. Καΐλα, Ν. Πολεμικός & Γ. Φιλίππου (Επιμ.), Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (Τόμ. Α’), (σσ. 156- 162). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Συνοδινού, Κ. (2001). Ο παιδικός αυτισμός. Θεραπευτική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτης.