plaque-537x350

Διατροφή και Αρτηριοσκλήρυνση

Είναι γεγονός, ότι μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι περισσότεροι επιστήμονες στο χώρο της υγείας περιέγραφαν την αθηρωμάτωση ως μειωμένη άρδευση των αρτηριών. Με την πάροδο του χρόνου αθροίζονται λιπίδια στο τοίχωμα των αγγείων και στενεύει η διάμετρος. Αποτέλεσμα τούτου, όταν μειωθεί σε σημαντικό βαθμό η αιμάτωση σε μια περιοχή της καρδιάς ή του εγκεφάλου, αρχίζει η νέκρωση με εικόνα εμφράγματος ή εγκεφαλικού επεισοδίου.

 

Έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ότι ο εσωτερικός χιτώνας (ενδοθήλιο) των αγγείων είναι ένα ανεξάρτητο όργανο, τα κύτταρα του οποίου συμμετέχουν στην δημιουργία αθηρωμάτων, ενώ ταυτόχρονα διαθέτουν και προστατευτικούς μηχανισμούς. Αυτό που όμως έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι οι συνέπειες της αθηρωμάτωσης σπάνια οφείλονται  στην ολική ή σχεδόν ολική απόφραξη των αρτηριών, και κατά συνέπεια τη δραστική μείωση της αιμάτωσης. Αυτές συνήθως οφείλονται σε απόσπαση τμημάτων από ασταθείς αθηρωματικές πλάκες και σε περαιτέρω εμβολισμός σε αγγεία μικρότερης διαμέτρου, ή σε θρομβογένεση (πήξη αίματος λόγω μειωμένης ροής).

 

Αν και η κλινική εκδήλωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, συμβαίνει στη  μέση ηλικία, η αθηροσκλήρυνση ξεκινά από την παιδική και εφηβική ηλικία. Τα παιδιά που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν αθηροσκλήρυνση κατά την ενήλικη ζωή είναι εκείνα που εμφανίζουν μη φυσιολογικά επίπεδα λιπιδίων, και ιδιαίτερα στην περίπτωση που είναι παχύσαρκα.

 

Τα τελευταία χρόνια διεξάγονται μεγάλες κλινικές έρευνες για να αναδείξουν τους παράγοντες κινδύνου και να ανακαλύψουν μηχανισμούς πρόληψης και θεραπείας της αθηρωμάτωσης, είτε μέσω της καθυστερημένης δημιουργίας αρχικής πλάκας, είτε της σταθεροποίησης μιας ασταθούς πλάκας.

Παράγοντες κινδύνου  

Οι παράγοντες κινδύνου (Πίνακας 1) διακρίνονται σε εξαρτημένους (που μπορούν άμεσα να τροποποιηθούν)και ανεξάρτητους. Η σύγχρονη έρευνα και μελέτη αναδεικνύει συνεχώς και νέους παράγοντες κινδύνου, που σχετίζονται με την αυξημένη συχνότητα ανάπτυξης αθηρωματικής πλάκας.

 

Πίνακας 1. Παράγοντες κινδύνου για αθηρωμάτωση
Εξαρτημένοι παράγοντες Ανεξάρτητοι παράγοντες Νέοι παράγοντες
[Σύμβολο]Μεγαλύτερη κατανάλωση τροφίμων, όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά, αλλά και τροφίμων και ποτών χαμηλής ποιότητας και υψηλής θρεπτικής πυκνότητας (πατάτες-τσιπς, γαριδάκια, αναψυκτικά τύπου cola, γλυκά) [Σύμβολο]Αρτηριακή Υπέρταση. Τόσο η συστολική, όσο και η διαστολική πίεση είναι εξίσου υπεύθυνες για θρομβοεμβολικά (εγκεφαλικά ή καρδιακά) επεισόδια.

[Σύμβολο]Αυξημένη LDL χοληστερόλη

[Σύμβολο]Μειωμένη HDL χοληστερόλη

 [Σύμβολο]Τριγλυκερίδια

[Σύμβολο]Λιποπρωτείνη (α)

[Σύμβολο]Απολιποπρωτεϊνες Α,Β,C

[Σύμβολο]Προθρομβωτικές καταστάσεις

(αυξημένο ινωδογόνο)
[Σύμβολο]Διατροφή αυξημένη σε trans λιπαρά οξέα που προέρχονται από το μαγείρεμα του κρέατος και το τηγάνισμα των τροφών. [Σύμβολο]Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας διαβητικός θεωρείται ότι έχει τα αγγεία του σε κατάσταση ίδια με ασθενή με γνώστη στηθάγχη, έμφραγμα. [Σύμβολο]Μεταβολικό σύνδρομο

[Σύμβολο]Πρωτεϊνες οξείας φάσεως

(CRP, ιντερλευκίνη 6)
[Σύμβολο]Αυξημένη πρόσληψη άλατος. [Σύμβολο]Κάπνισμα  
[Σύμβολο]Αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ>30), κυρίως του κοιλιακού τύπου παχυσαρκίας.

[Σύμβολο]Γενετικοί Παράγοντες

 [Σύμβολο]Ηλικία-Φύλο. Γραμμική αύξηση κινδύνου με την ηλικία. Ο μέσος όρος ηλικίας για τους άνδρες 45 έτη, ενώ για τις γυναίκες 55. Οι διαφορές εξισώνονται μετά την εμμηνόπαυση. [Σύμβολο]Υπεροξειδάση των ερυθρών αιμοσφαιρίων
[Σύμβολο]Υπερβολικός φόρτος εργασίας, ακατάστατες ώρες φαγητού και παράλειψη γευμάτων. [Σύμβολο]Οικογενειακό ιστορικό πρόωρης αθηρωμάτωσης.  
Πηγή: Ινστιτούτο Υγείας ΗΠΑ, 2003

 

Πρόληψη και διατροφική αντιμετώπιση αθηρωμάτωσης

 

Μελετώντας τον πίνακα με τους παράγοντες κινδύνου παρατηρούμε ότι η διατροφή μπορεί να χαρακτηρισθεί ακρογωνιαίος λίθος για την πρόληψη της αθηρωμάτωσης τόσο άμεσα (Δείκτης μάζας σώματος, Χοληστερόλη), όσο και έμμεσα (μείωση Αρτηριακής Πίεσης, ρύθμιση Σακχαρώδη Διαβήτη).

 

Οι σύγχρονες οδηγίες πρόληψης και διαιτητικής παρέμβασης (Πίνακας 3), για το μεγάλο πρόβλημα της αθηρωμάτωσης, περιλαμβάνουν τις ακόλουθες συστάσεις:

 

  1. Περιορισμό των τροφών με αυξημένη περιεκτικότητα σε χοληστερόλη και κορεσμένα λιπαρά οξέα, τα οποία περιέχονται κυρίως στα κόκκινα κρέατα, σάλτσες, και επεξεργασμένες τροφές (σοκολάτα, παγωτά και μαργαρίνες). Αντίθετα προτείνεται η αύξηση της πρόσληψης τροφών με μεγάλη περιεκτικότητα σε μονοακόρεστα (ελαιόλαδο) και ω-3 λιπαρά οξέα (παχιά ψάρια όπως σαρδέλα, κολιός, σολομός κ.λ.π.).

 

  1. O σύγχρονος καταναλωτής πρέπει να προτιμάει τα φυτικά έναντι των ζωικών ελαίων, αφού τα φυτικά λιπαρά μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, ενώ τα ζωικά την αυξάνουν, αυξάνοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο για ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ανάμεσα στην πληθώρα των φυτικών ελαίων πού διατίθενται στην αγορά, το ελαιόλαδο θεωρείται ότι υπερτερεί έναντι όλων των άλλων, καθώς είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (κυρίως ελαϊκό οξύ) τα όποια μειώνουν τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης χωρίς να επηρεάζουν την «καλή». Τα αλλά φυτικά έλαια τα όποια διαθέτουν περισσότερα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, επίσης μειώνουν την «κακή» χοληστερόλη, όμως μειώνουν και τα επίπεδα της «καλής», ή οποία ασκεί προστατευτική δράση στα αγγεία. Επίσης, το ελαιόλαδο διαθέτει και πληθώρα αντιοξειδωτικών ουσιών, οι όποιες είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για την προστασία των αγγείων και της καρδιάς.
  2. Τα λιπαρά αποτελούν βασικό μέρος της διατροφής: Παρέχουν ενέργεια και γεύση και περιέχουν τα απαραίτητα λιπαρά οξέα και τις λιποδιαλυτές βιταμίνες. Παρότι συνιστάται γενικά ο περιορισμός της κατανάλωσης λιπαρών, σήμερα όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται ότι οι τύποι των λιπαρών είναι αυτοί που παίζουν καθοριστικό ρόλο στον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου (Πϊνακας 2). Κάθε τύπος λιπαρών έχει διαφορετική επίδραση στην ισορροπία των λιπιδίων του αίματος. Ο συνιστώμενος στόχος για τη συνολική κατανάλωση λιπαρών στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι μεταξύ 30 και 35% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Οι πρόσφατες διατροφικές κατευθυντήριες οδηγίες της Ολλανδίας, ωστόσο, παρέχουν μία διαφοροποιημένη συμβουλή: Συνιστούν ένα μέγιστο 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας για άτομα με φυσιολογικό βάρος και ένα μέγιστο 35% για υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα.

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στον τρόπο παρασκευής των γευμάτων. Πρέπει να αποφεύγεται το τηγάνισμα και να προτιμάται το ψήσιμο ή βράσιμο των τροφών. Με αυτό τον τρόπο περιορίζονται οι οξειδωμένες ουσίες που παράγονται με την υψηλή θερμοκρασία, καθώς και η καταστροφή των ωφέλιμων αντιοξειδωτικών βιταμινών.

 

Πίνακας 2. Κατηγορίες τροφών και περιεκτικότητα σε λιπαρά.
  Πηγές τροφίμων
                Κορεσμένα λίπη Πλήρες γάλα, φρέσκο βούτυρο, τυρί, παγωτό με πλήρη λιπαρά, κόκκινο κρέας (εξαιρούνται τα καθαρά κομμάτια χωρίς λίπος), σοκολάτα, καρυδέλαιο, φοινικέλαιο
           Μονοακόρεστα λίπη Ελιές και ελαιόλαδο, κραμβέλαιο, φυστικέλαιο, αβοκάντο, καρύδια
    ω-6 Πολυακόρεστα λίπη Αραβοσιτέλαιο, σογιέλαιο, ηλιέλαιο, καρδαμέλαιο, βαμβακέλαιο και μαργαρίνες πλούσιες σε πολυακόρεστα
    ω-3 Πολυακόρεστα λίπη Ψάρια (π.χ. τόνος, σαρδέλες, σκουμπρί, σολομός), λιναρέλαιο, κραμβέλαιο, σογιέλαιο, μαργαρίνη soft παρασκευασμένη από τα έλαια αυτά, πράσινα φυλλώδη λαχανικά και καρύδια
          Trans λιπαρά οξέα Πολλές τροφές τύπου φαστ-φουντ, όπως κρουασάν κ.λ.π., φυτικό μαγειρικό λίπος, οξέα, παρασκευασμένο από μερικώς υδρογονωμένο φυτικό έλαιο που χρησιμοποιείται σε ψημένα προϊόντα του εμπορίου, τηγανητές πατάτες
 

 

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. Προτεινόμενα διατροφικά συστατικά, σύμφωνα με τις θεραπευτικές αλλαγές του τρόπου ζωής 
  Συστάσεις
Κορεσμένα λιπαρά <7% του συνόλου θερμίδων
Πολυακόρεστα λιπαρά Έως 10% του συνόλου θερμίδων
Μονοακόρεστα λίπη 20% του συνόλου θερμίδων
Σύνολο λιπαρών οξέων 25-35% του συνόλου θερμίδων
Υδατάνθρακες 50-60% του συνόλου θερμίδων
Φυτικές Ίνες 20-30 g / ημέρα
Πρωτείνες Περίπου 15% του συνόλου θερμίδων
Χοληστερόλη <200 mg / ημέρα
Σύνολο θερμίδων Ισορροπία πρόσληψης και καύσης ενέργειας για διατήρηση του επιθυμητού σωματικού βάρους/ πρόληψη αύξησης του βάρους
Πηγή: Expert Panel, 2001 (TLC)

  1. Ένας αποτελεσματικός τρόπος μείωσης των θερμίδων στη διατροφή είναι μια υψηλή καθημερινή κατανάλωση σε φρούτα και λαχανικά. Καθώς δεν περιέχουν σχεδόν καθόλου λίπος (εξαιρέσεις είναι τα αβοκάντο και οι ελιές) και είναι σχετικά χαμηλά σε θερμίδες, προσθέτουν ελάχιστες θερμίδες και μέγιστο όγκο στη διατροφή. Επιπλέον, είναι πλούσια σε διατροφικές ίνες και σημαντική πηγή αντιοξειδωτικών, ορισμένων βιταμινών Β και ανόργανων αλάτων, όπως το κάλιο. Πρόσφατες μελέτες πρoσδίδουν τόσο στο σκόρδο, όσο και στην πιπερόριζα αντιθρομβωτικές ιδιότητες μέσω της μείωσης της χοληστερόλης και της αντιφλεγμονώδης δράσης τους.
  2. Ψωμί ολικής αλέσεως και άλλα προϊόντα ολικής αλέσεως, όπως δημητριακά προγεύματος, ζυμαρικά και ρύζι είναι σημαντικές πηγές σύνθετων υδατανθράκων, βιταμινών, ανόργανων αλάτων και ινών. Οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε αυτά τα προϊόντα ολικής αλέσεως τείνουν να είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά και κεκορεσμένα λιπαρά και συσχετίζονται   με χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων.
  3. Η κατανάλωση ζάχαρης (π.χ. γλυκόζη, φρουκτόζη, σακχαρόζη) δε σχετίζεται άμεσα με τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, αλλά πολλές τροφές πλούσιες σε ζάχαρη έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και χαμηλή περιεκτικότητα σε σύνθετους υδατάνθρακες, ίνες και απαραίτητες βιταμίνες και ανόργανα άλατα. Επιπλέον, οι ζαχαρούχες τροφές τείνουν να έχουν υψηλή ενεργειακή πυκνότητα, η οποία μπορεί να συντελέσει στην παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος.
  4. Οι υψηλές προσλήψεις άλατος σχετίζονται με υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση). Προσπαθήστε να αποφύγετε υπερβολικές ποσότητες αλμυρών τροφών όπως επεξεργασμένο κρέας, τυρί και σνακ και μειώστε την ποσότητα του άλατος που προσθέτετε στο μαγείρεμα και στο τραπέζι. Αντικαταστήστε το αλάτι στο μαγείρεμα με βότανα και μυρωδικά για να δώσετε γεύση στο φαγητό σας. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στα κονσερβοποιημένα ψάρια τα οποία μετά την επεξεργασία δεν περιέχουν παρά μόνο πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις ω-3 λιπαρών οξέων, ενώ από την άλλη πλευρά έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι.
  5. Το απλό νερό βρύσης αποτελεί μία καλή πηγή υγρών, αλλά μία ποικιλία υγρών μπορεί να είναι ταυτόχρονα ευχάριστη όσο και υγιεινή, όπως το τσάι (το πράσινο τσάι περιέχει αντιοξειδωτικά φλαβονοειδή που έχει αποδειχθεί ότι εμποδίζουν την συγκόλληση αιμοπεταλίων και κατ΄επέκταση την δημιουργία θρόμβου), το εμφιαλωμένο νερό, οι χυμοί, τα γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά κ.λ.π. Εάν καταναλώνονται αλκοολούχα ποτά, αυτό πρέπει να γίνεται με μέτρο, δηλαδή το πολύ ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δύο ποτά την ημέρα για τους άνδρες.
  6. Βάλτε τη ζωή σας την άσκηση. Ο συνδυασμός υγιεινής διατροφής και σωματικής δραστηριότητας βοηθά στην ισορροπία μεταξύ της πρόσληψης ενέργειας και ενεργειακών αναγκών.

Επίλογος

Θα πρέπει να θυμάστε ότι το φαγητό είναι μία ευχάριστη απασχόληση. Το να καθόμαστε στο τραπέζι για φαγητό και να μοιραζόμαστε τη στιγμή αυτή με την οικογένεια και τους φίλους κάνει το φαγητό απόλαυση. Διευκολύνει επίσης την επιλογή μιας μεγαλύτερης ποικιλίας στη διατροφή, σε αντίθεση με καταστάσεις όπου η τροφή καταναλώνεται βιαστικά και αντιμετωπίζεται απλά ως το απαραίτητο καύσιμο. Εν τέλει, η γαστρονομία είναι η τέχνη του καλού γούστου, η διατροφή είναι η επιστήμη του καλού φαγητού. Ο <γάμος> τους πρέπει να είναι ευτυχισμένος κάθε μέρα.

Κάζης Αβραάμ, Κλινικός-Διαιτολόγος Διατροφολόγος, ΜSc

 

ΣΧΟΛΙΑ ..

Posted in Διαιτολογία, Κάζης Α..